(дар ҳошияи нишасти сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо дар Самарқанд)
Хислати фарқкунандаи равобити байналмилалии муосирро равандҳои ҳамгироӣ ташкил медиҳад, ки дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон ҷараён дорад. Дар рушди ин равандҳо нақши муҳимро ниҳодҳои байналхалқӣ мебозанд, ки шароит ва заминаҳои нави ҳамкориҳои давлатҳоро дар роҳи рушди устувор ва тавсеаи робитаҳои васеъмиқёс фароҳам меоранд. Дар ин росто Иттиҳоди Аврупо (ИА) ҷидду ҷаҳд ва талошҳои худро барои тақвияти ҳамкориҳои минтақавӣ равона намудаааст, ки тайи чанд соли охир мазмун ва тобиши нав пайдо мекунад. Нишасти ниҳоии намояндагони ИА ва роҳбарони кишварҳои Осиёи Марказӣ дар шаҳри Самарқанд далели ин гуфтаҳо мебошанд.
Дар таърихи 3-4 апрели соли 2025 дар шаҳри Самарқанд Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Ҳамоиши Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо иштирок ва суханронӣ намуданд. Аз тарафи сарвари кишвари мо таъкид гардид, ки Харитаи роҳ оид ба амиқсозии равобит миёни Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо санади калидӣ гардида, ҳамкории байниминтақавиро танзим менамояд.
Пеш аз ҳама роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар робита ба вазъи ҳамкории тиҷоратию иқтисодӣ миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо ибрози андеша намуда, таъкид карданд, ки “мо ҳадаф дорем, ки содироти маҳсулотро аз истеҳсолкунандагони тоҷик ба бозорҳои Аврупо, аз ҷумла тавассути истифодаи имтиёзҳои тиҷоратии ба ҳамдигар боз ҳам густариш бахшем”.
Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба имкону захираҳои табиии кишвари мо, иқтидорҳои бахши саноат, энергетика ва кишоварзӣ изҳор намуданд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ҷалби сармояи хориҷӣ, ворид кардани технологияҳои муосири аврупоӣ ва истифодаи самараноки таҷрибаи ширкатҳои бонуфуз ҳавасманд мебошад.
Иштироки Иттиҳоди Аврупо дар маблағгузории лоиҳаҳои бахшҳои энергетика, кишоварзӣ, саноат, нақлиёт ва инфрасохтори коммуникатсионӣ яке аз самтҳои муҳим дониста шуд.
Дар шароити имрӯза масъалаи рушди энергетика бо дар назардошти афзудани талабот ба қувваи барқ торафт хусусияти муҳим касб мекунад ва аз ин рӯ, яке аз самтҳои ояндадор дар минтақаи Осиёи Марказӣ ин ҳамкорӣ дар соҳаи энергетикаи “сабз” мебошад.
Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки “Барои Ҷумҳурии Тоҷикистон бахши энергетика, яъне манбаъҳои барқароршавандаи энергия, ки ба он гидроэнергетика низ шомил аст, на танҳо барои қонеъ кардани ниёзҳои иҷтимоию иқтисодии миллӣ, балки барои рушди минбаъдаи ҳамкории минтақавӣ низ муҳим аст”. Инчунин, иштироки муваффақона ва саҳми Иттиҳоди Аврупо дар татбиқи тарҳҳои неругоҳҳои барқи обии “Норак”, “Себзор” ва “Қайроққум” таъкид гардид.
Гуфта шуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷалби сармоя ва технологияҳои аврупоӣ дар татбиқи лоиҳаҳои соҳаи энергетика, аз ҷумла бунёди неругоҳи обии «Роғун» ва таҷдиди неругоҳи «Норак» манфиатдор аст.
Бо пешниҳоди Сарвари давлати мо даъват ба амал бароварда шуд, ки Иттиҳоди Аврупо дар заминаи дуҷониба ё дар доираи ташаббуси “Дарвозаҳои глобалӣ” дар бунёд ва таҷдиди иншооти гидроэнергетикӣ, ки намунаи иқтисод ва энергетикаи “сабз” мебошанд, саҳм гузор бошад.
Ҳамчунин мусоидати Иттиҳоди Аврупо дар бунёди инфрасохтори интиқоли неруи барқ ба Осиёи Ҷанубӣ тавассути хати интиқоли КАСА-1000 баланд арзёбӣ гардид.
Бояд гуфт, ки дар қаринаи мулоқоту музокироти сеҷонибаи сарони давлатҳои Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон, мавриди истифода қарор додани хати интиқоли барқи 500 кВ “Датка – Суғд”, ки дар доираи татбиқи лоиҳаи CASA-1000 сохта шуда, низоми энергетикии ду кишварро пайваст менамояд. Ин амал пеш аз ҳама саҳми Тоҷикистонро дар татбиқи ҳадафҳои рушди устувори сайёра инъикос менамояд.
Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба нақшаҳои Тоҷикистон дар бораи то соли 2030 афзоиш додани иқтидори истеҳсоли қувваи барқ аз неруи Офтоб ва шамол то 10 фоизи тамоми истеҳсоли неруи барқ дар кишвар андешаронӣ намуданд.
Сарвари давлат иброз доштанд, ки мо дар асоси Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” то соли 2032 истеҳсоли энергияро дар кишвар пурра аз ҳисоби манбаъҳои таҷдидшаванда ба роҳ монда, то соли 2037 Тоҷикистонро ба кишвари “сабз” табдил медиҳем.
Аз ташаббусҳои ҷаҳонии Тоҷикистон оид ба ҳалли мушкилоти глобалӣ, аз ҷумла ҳифзи пиряхҳо ёдовар шуда, Президенти кишвар таъкид доштанд, ки дар охири моҳи майи соли равон дар шаҳри Душанбе баргузории нахустин конфронси байналмилалии сатҳи баланд доир ба ин мавзуъ дар назар аст. Дар ин зимн изҳор бовар карда шуд, ки шарикони аврупоӣ ва минтақавии Тоҷикистон дар кори конфронси дарпешистода фаъолона иштирок менамоянд.
Роҳбари давлати мо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин оид ба омилҳои муҳими рушди устувори робитаҳои байниминтақавӣ, аз ҷумла нақлиётию коммуникатсионӣ, андешаронӣ намуданд.
Густариши ҳамкорӣ барои рушди бахши хусусӣ ва сармоягузорӣ ба таъсиси ҷойҳои корӣ, омодасозии коргарони баландихтисос ва тавсеаи робитаҳои фарҳангию гуманитарӣ ҷузъи муҳими муносибатҳои кишварҳо номида шуд.
Дар ин робита Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин оид ба тавсеаи ҳамкорӣ дар соҳаи маориф, аз ҷумла кушодани филиалҳои донишгоҳҳои аврупоӣ дар кишвари мо ва зиёд кардани квотаҳо барои таҳсил дар муассисаҳои таълимии Аврупо изҳори ҳавасмандӣ намуданд.
Гуфта шуд, ки сайёҳӣ метавонад барои ба роҳ мондани робитаи мустақим байни мардумонамон ҳамчун занҷираи муҳим хизмат намояд.
Рушди минбаъдаи ҳамкорӣ бо Иттиҳоди Аврупо дар чаҳорчӯби барномаҳои минтақавӣ, аз қабили БОМКА ва КАДАП муҳим арзёбӣ гардид. Таҷрибаи дар солҳои пешин ба даст омада ҷиҳати татбиқи барномаҳои БОМКА ва КАДАП ҷиҳати мустаҳкам кардани сарҳад ва пешгирии паҳншавии маводи мухаддир имкон медиҳад, ки зарфиятҳои ҳар ду ҷониб барои дастёбӣ ба натиҷаҳои назаррас дар ин самт васеътар истифода шаванд. Вазъи амниятӣ бештар аз мавқеи ҷуғрофии ҷумҳурӣ, ба вижа марзи муштарак бо Афғонистон вобастагии зиёд дорад. Қочоқи маводи мухаддир аз кишвари ҳамсоя суботи иқтисодӣ ва сиёсии кишварро ба иллати паҳншавии ришваситонӣ, заъифшавии сохторҳои ҳукуматӣ ва идораҳои ҳифзи ҳуқуқ халалдор кардааст. Сохторҳои ҷиноятӣ доираи васеъи фаъолиятро соҳиб шуда ба «шустани пулҳо» ва одамрабоӣ машғуланд. Дар шароити имрӯза Ҷумҳурии Тоҷикистон кушиш дорад, ки ҳамкориро бо Иттиҳоди Аврупо дар самти мубориза бо терроризми байналхалқӣ, ҳамчун таҳдид ба амнияти миллӣ-давлатӣ васеъ намояд.
Дар ҳошияи Ҳамоиши “Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо” Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Роҳбарияти Комиссияи Иттиҳоди Аврупо хонум Урсула фон дер Ляйен, мулоқот анҷом дода ҷонибҳо оид ба аҳамияти Созишномаи тавсеаёфтаи шарикию ҳамкории Тоҷикистон ва Иттиҳоди Аврупо, ки мувофиқасозиаш ба марҳилаи ниҳоӣ расидааст, табодули афкор намуданд.
Истифодаи захираҳои азими табиӣ, гидроэнергетикӣ, ашёи хоми муҳим, зарфиятҳои кишоварзӣ, иқтидори саноатӣ ва транзитии Тоҷикистон барои рушди тиҷорат бо Иттиҳоди Аврупо судбахш арзёбӣ гардид.
Ҳамкории ду ҷониб дар раванди ислоҳот, рушди соҳаи энергетика, таҷдид ва сохтмони иншооти гидроэнергетикӣ намунаи шарикии босубот номида шуд.
Роҳбари давлат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рафти сафари корӣ бо Президенти Шурои Иттиҳоди Аврупо Антониу Кошта дар ҳошияи Ҳамоиши “Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо” дар шаҳри Самарқанд мулоқот намуданд.
Дар вохӯрӣ масоили ҳамкории Тоҷикистон ва Иттиҳоди Аврупо дар шароити имрӯза мавриди баррасӣ қарор гирифт.
Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштанд, ки “мо Иттиҳоди Аврупоро аз ҷумлаи шарикони муҳими худ дар арсаи байналмилалӣ медонем”.
Дар баробари ин Антонио Кошта аҳамияти ҳалли масъалаҳои марзӣ миёни Тоҷикистон ва Қирғизистону Узбекистонро таъкид намуда, Сарвари давлат ва мардуми Тоҷикистонро бо ин рӯйдоди таърихӣ табрик гуфтанд.
Ҳамчунин Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Роҳбарияти Комиссияи Иттиҳоди Аврупо хонум Урсула фон дер Ляйен оид ба афзоиши офатҳои муҳитизистӣ ва пайомадҳои фалокатбори тағйирёбии иқлим дар ҷаҳон ва татбиқи ташаббусҳои ҷаҳонии Тоҷикистон барои ҳалли ин мушкилот гуфтугӯи судманд сурат гирифт.
Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рушди муттасили муносибатҳоро бо Иттиҳоди Аврупоро дар сатҳи дуҷониба ва бисёрҷониба яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Тоҷикистон номиданд.
Дар ҳошияи Ҳамоиши “Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо” Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин бо Президенти Бонки аврупоии таҷдид ва рушд хонум Одил Рено-Бассо ва Бонки аврупоии сармоягузорӣ мулоқот намуданд.
Тавре таъкид гардид, дар давраи ҳамкорӣ аз ҷониби Бонки аврупоии таҷдид ва рушд дар Тоҷикистон 184 лоиҳа мавриди татбиқ қарор гирифтааст, ки маблағи умумии онҳо ба беш аз як миллиард доллар мерасад. Ин лоиҳаҳо асосан дар самтҳои таҳкими низоми молиявӣ, рушди бахши хусусӣ ва соҳаҳои нақлиёту энергетика татбиқ мегарданд.
Оид ба рушду густариши ҳамкорӣ дар соҳаҳои тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоӣ, маориф, тавсеаи барномаҳои бурсиявӣ ва дастгирии минбаъдаи таҳсилоти касбӣ табодули афкор сурат гирифт
Лоиҳаҳои марбут ба таъмини аҳолӣ бо об ва баланд бардоштани сатҳи хизматрасонии коммуналӣ аз бахшҳои дигари ҳамкории Тоҷикистон бо Бонки аврупоии таҷдид ва рушд арзёбӣ гардида, алоқамандии Тоҷикистон ба рушди ҳамкорӣ таъкид гардид.
Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сатҳи ҳамкорӣ бо бонкро баланд арзёбӣ намуда, изҳор доштанд, ки татбиқи лоиҳаҳои муштарак бо назардошти таъсири манфии омилҳои беруна ба иқтисоди Тоҷикистон дар шароити кунунӣ басо муҳим мебошад.
Зарурати густариши ҳамкорӣ барои идомаи ислоҳоти иқтисодӣ ва тобовар намудани иқтисодиёти Тоҷикистон ба хатарҳои имрӯза ва ҷалби маблағҳои грантӣ ва имтиёзноки шарикони рушд таъкид гардид.
Изҳори боварӣ карда шуд, ки ҳамкории Тоҷикистон бо Бонки аврупоии таҷдид ва рушд дар татбиқи лоиҳаҳои афзалиятнок дар доираи “рӯзномаи сабз” минбаъд тақвият меёбад.
Иттиҳоди Аврупо, ки 27 кишвар, аз ҷумла се давлат аз “Ҳафтгонаи бузург” (Олмон, Фаронса ва Италия)-ро муттаҳид мекунад, бузургтарин иттиҳоди ҳамгироӣ аст, ки бо Осиёи Марказӣ дар сатҳи байни минтақаҳо ҳамкории доимӣ роҳандозӣ мекунад. Ҳамкорӣ бо Иттиҳоди Аврупо якчанд самтҳо, аз ҷумла аз иқтисод ва сармоягузорӣ то рушди устувор, амният ва тағйирёбиии рақамиро дар бар гирифта, ба афзалиятҳои стратегии дарозмуддат асос ёфтааст»
Мувофиқи маълумотҳои оморӣ тайи 7 соли ахир гардиши молу маҳсулот байни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо 4 баробар афзуда, то нишондиҳандаи 54 млрд евро расидааст. Дар ҳамин ҳол, таваҷҷуҳи тоҷирони Аврупо ба имкониятҳои шарикӣ дар савдо ва сармоягузорӣ бо Ӯзбекистон ва дигар давлатҳои минтақа ба мушоҳида мерасад.
Хулоса нишасти мазкур, таҳти унвони “Сармоягузорӣ ба оянда” баргузор гардида, дар ҷараёни муколама дурнамои рушди муносибаҳои бисёрҷанба ва ҳамкории амалӣ байни давлатҳои минтақа ва Иттиҳоди Аврупо баррасӣ гардид.
Ёдовар мешавем, ки ин аввалин Ҳамоиши “Осиёи Марказӣ – Иттиҳоди Аврупо” буда, то ин лаҳза ба ин монанд мулоқоти Иттиҳоди Аврупо бо кишварҳои Осиёи Марказӣ дар сатҳи вазирони корҳои хориҷӣ баргузор гашта буд.
Нишасти мазкур бо иштироки сарони давлатҳои минтақа воқеаи таърихӣ буда, дар таърихи ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба бо кишварҳои Аврупо мазмуну мундариҷаи нав ворид кард. Вохурии мазкур аз он далолат мекунад, ки Иттиҳоди Аврупо ҳарчи бештар ба мавқеъ ва нуктаҳои назари роҳбарони давлатҳои Осиёи Марказӣ таваҷҷӯҳи хос зоҳир карда дар талош аст, ки барномаҳои минбаъдаи амали худро бо назардошти вижагиҳо, зарфиятҳо ва мушкилоти минтақа таҳия ва амалӣ намояд.
Мавриди ёдоварист, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон бо шарофати сиёсати воқеъбинона ва прагматикии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун муҳаррики ҳамкориҳои васеъмиқёс ва ояндадори минтақавӣ баромад намуда, натиҷаҳои воқеии ин сиёсати таъсири ҳамкориҳои байнидавлатӣ б рушди ҳамгироии байниминтақавӣ арзёбӣ мегардад.
Басиров Бахтиёр,муаллими калони кафедраи муносибатҳои байналхалқӣ
