(Бахшида ба 32-юмин солгарди ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ЮНЕСКО)
Истиқлоли сиёсӣ ва соҳибихтиёрии давлатӣ барои Ҷумҳурии Тоҷикистон имконияти бунёди давлати миллӣ ва ҳамчун кишвари мустақил ворид шудан ба ҷомеаи ҷаҳонӣ ва таҳкими муносибатҳои дуҷонибаву бисёрҷонибаро бо мамолики дуру наздик фароҳам овард. Дар замони истиқлоли давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкориҳои гуногунҷанбаро ҳам бо кишварҳои хориҷӣ ва ҳам бо созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ ва минтақавӣ бо назардошти манофеи миллӣ вусъат дод.
Ба андешаи мо, роҳандозӣ ва рушди ҳамкориҳо бо созмонҳои байналмилалӣ аз ду ҷиҳат муҳим аст: аз як тараф, ҳузури Ҷумҳурии Тоҷикистон дар чунин созмонҳо далели эътирофи расмии кишвар аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ буда, аз ҷониби дигар, давлати мо метавонад дар танзими масъалаҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ иштироки фаъолона намояд.
Яке аз омилҳои ниҳоят зарур, ки ба пешрафти кишвар таъсир мерасонанд, маҳз ҳамкориҳои илмиву фарҳангӣ дар низоми ҳамкориҳои байналмилалӣ бо ЮНЕСКО мебошад. Ҳамкориҳо бо ЮНЕСКО ба аксари кишварҳо имкон фароҳам овардааст, ки дар бартараф кардани душвориҳо дар бунёди давлатдорӣ, низоми маориф ва дастёбӣ ба таҷрибаи ҷаҳонӣ аз барномаҳо ва имкониятҳои ин созмон пурсамар истифода кунанд.
Ҳамкориҳои дуҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ЮНЕСКО аз 6-уми апрели соли 1993 шурӯъ гардидааст. Яъне, баъд аз ин сана Ҷумҳурии Тоҷикистон узви комилҳуқуқи созмони ЮНЕСКО гардид. Барои пешбурди ҳамкориҳо бо ЮНЕСКО барои таъсис додани як ниҳод зарурат пеш омад. Аз ин рӯ, бо қарори Шӯрои Вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 июни соли 1994 таҳти рақами №305 Комиссияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба корҳои ЮНЕСКО таъсис дода шуд.
Комиссияи миллӣ оид ба корҳои ЮНЕСКО дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкориҳоро дар самтҳои маориф вобаста ба ҳамаи ҷанбаҳои он, илмҳои иҷтимоӣ, гуманитарӣ, табиӣ ва дар соҳаи фарҳанг ва муносибатҳои байналмилалии фарҳангӣ бо созмони ЮНЕСКО ба роҳ мондааст.
Албатта, илму фарҳанг ва маориф соҳаҳое мебошанд, ки дар ҳалли масъалаҳои иҷтимоиву сиёсии ҷумҳурӣ нақши муҳим мебозанд ва дар навбати худ, дар ташаккул ва камолоти маънавию фарҳангии шаҳрвандон таъсиргузоранд. Аз ин рӯ, аҳаммияти вижа ва калидии илму маориф ва фарҳанг дар ҷомеа ва ҳамгироии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ҷумлаи мавзуъҳоест, ки дар паёму суханрониҳо ва осори илмиву фарҳангии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бевосита инъикос ёфтаанд ва дар амал татбиқ карда мешаванд.
Тавре, ки Пешвои миллат дар яке аз суханрониҳои хеш қайд намуда буданд далели гуфтаҳои боло мебошад: «Мо фақат бо фаъолияти муштарак метавонем, ки ғояҳои наздикшавӣ ва ҳамкориҳои тамаддунҳоро дар амал татбиқ намоем. Ин ба мақсадҳои олии чунин созмони мӯътабари байналмилалӣ, монанди ЮНЕСКО мувофиқ хоҳад буд».
Дар замони муосир бидуни тақвият додани соҳаи илму маориф сохтани кишвари мутараққӣ ва барои шаҳрвандон фароҳам овардани шароити лозим барои зиндагии шоистаи инсонӣ имкон надорад. Бузургтарин мамолики ҷаҳон ва қудратмандтарин иқтисодҳои олам тавоноиҳои хешро аз роҳи вусъат додани маориф ва ба нафъи эҳтиёҷоти мардум истифода кардани пажӯҳишоти илмӣ ба даст овардаанд. Таҷрибаи рушди кишварҳое чун Сингапур, Куриёи Ҷанубӣ, Ҷопон, Канада, Фаронса, Малайзия ва ғайра исботи гуфтаҳои болост. Дар тамаддуни мо, тоҷикон, низ, шуруъ аз “Авасто” то ба имрӯз илму тадрису таълим ҷойгоҳе басо баланд ва нисбат ба дигар фаъолиятҳои маънавӣ афзалият дошт.
Кулли осори баландпоя ва муҳташами адабиву ҳунарии сухансанҷони мо поя бар таъкиди ин ақида доранд, ки асос ва зербинои кохи маърифати мардуми оқил ҳамоно илму адаб аст.
Бидуни илм ва маърифати олам наметавон на ҷомеаи дуруст ва на давлати поянда сохт. Калиди қулфи ҳар муамморо илм гуфтани бузургони мо аз осори адибони оламшумуле чун Рӯдакиву Фирдавсӣ, Саъдиву Ҳофиз, Хайёму Бедил, Камолу Сайидо ва ҳазорон тани дигар чун шуълаҳои офтоби тобон маълум аст. Ин байти Бедил намунае аз он таъкиду раҳнамоиҳост:
Илм ҳар ҷо кафили тадбир аст,
Ғолибият далели таъсир аст…
Аммо равиши муназзаму муттасили тараққиву такомули ҷомеаи муосирро бидуни унсури дигари ба илму маърифат узван алоқаманд – фарҳанг наметавон таъмин кард. Фарҳанг дар умум маҷмӯаи забон, осор, завқу салиқаи ҳунарӣ, ахлоқ, дину ойин ва асотири ҳар халқ аст. Ба қавле дигар, фарҳанг ҳастии маънавию ахлоқӣ ва эстетикии мардум ва воситаи бақои он дар тӯли таърих ба шумор меравад. “Фарҳанг ҳамчун омили асосии тарбияи маънавию ахлоқии ҷомеа ва муаррифгари таърих ҳамеша таҳти таваҷҷуҳи Ҳукумати мамлакат қарор дорад”, – гуфта шудааст дар Паёми Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар. Инчунин дар Паёми Сарвари давлат аз он хусус сухан меравад, ки маҳз тавассути фарҳанг номи миллату давлат ва ҳувияти он ҳифз мегардад. Дар ин санади сарнавиштсози давлату миллат таъкид шуда, ки “ҳифзи мероси фарҳанги моддиву ғайримоддии миллати бостониамон, ки гувоҳи зиндаи таърихи шашҳазорсолаи халқамон мебошад, вазифаи муҳимтарини мо – ворисони ин мероси бузург ба ҳисоб меравад. Эҳёи арзишҳои миллӣ ва ҳифзу тарғиби ёдгориҳои таърихиву фарҳангӣ барои баланд бардоштани рӯҳияи ватандӯстиву ватанпарастӣ ва худогоҳиву хештаншиносии мардум, хусусан, наврасону ҷавонон бисёр муҳим мебошад”.
ЮНЕСКО дорои стратегияи амалкарди меъёрӣ – ҳуқуқии байналмилалӣ, таҷрибаи ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба буда, дар маҷмӯъ равандҳои фарҳангиро дар сатҳи миллӣ ва умумиҷаҳонӣ ба ҳам меорад. Таҳлили равандҳои сатҳи минтақавӣ ва ҷаҳонӣ нишон медиҳад, ки шурӯъ аз нимаи дувуми асри ХХ фаъолияти ЮНЕСКО ҷиҳати танзими масъалаҳои мубрами муносибатҳои байналмилалӣ дар робита ба илму фарҳанг хеле густурда буда, ҳамкориҳои гуногунҷанбаи башариро фаро мегирад.
Дар консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон вобаста ба муҳиммияти ҳамокориҳо ба ин созмони бонуфуз чунин омадааст, ки “Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкории густурдаро бо Созмони Милали Муттаҳид оид ба масъалаҳои маориф, илм ва фарҳанг (ЮНЕСКО) ба манфиатҳои миллии худ созгор медонад ва аз имкониятҳои ин созмон ба ҳайси саҳнаи муаррифии дастовардҳои фарҳангиву маънавии халқи тоҷик ва ҳифзу эҳёи мероси моддӣ ва ғайримоддии он ба таври фаъол истифода менамояд”.
Роҳандозии дипломатияи фарҳангӣ ва башардӯстона имрӯз яке аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии Тоҷикистон маҳсуб мешавад, ки ҳадафҳои асосии он мусоидат ба таъмини ҳастии маънавӣ ва ҳифзу ҳимояи арзишҳои асили миллии фарҳангиву ахлоқии халқи тоҷик, муаррифии шоистаи Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ ба ҳайси кишвари дорои фарҳангу тамаддуни қадима ва давлати муосири демокративу ҳуқуқбунёд, тавсеаи ҳамкориҳои самарабахши фарҳангию башардӯстона бо кишварҳои олам ба мақсади таҳкими шинохти мусбатиТоҷикистон ва мардуми он мебошад.
Ҳамин тариқ, дар самти рушди ҳамкориҳо бояд тамоми имкониятҳоро истифода бурд. Дар ин радиф мо метавонем соҳаи илм, маориф ва фарҳангро дар муносибат ва ҳамкорӣ бо созмони ЮНЕСКО тақвият дода, мероси пурғановати фарҳангии халқи тоҷикро ба ҷаҳониён муаррафӣ намоем.
Аз ин лиҳоз, метавон қайд намуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Аосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо созмони ЮНЕСКО ҳамкориҳои дуҷонибаро дар сатҳи баланд давом дода истодааст. Дар навбати худ созмони ЮНЕСКО барои рушди ҳамкориҳо ва ҳифзи мероси фарҳангӣ дар Тоҷикистон ва инчунин баланд бардоштани сатҳи илм ва маориф мусоидат менамояд.
Ҷаъфарзода С.Х. – н.и.т., дотсент декани факултети муносибатҳои байналхалқии ДМТ
