Ашуров Умедҷон Баҳридинович-докторанти (Phd) курси дуввуми кафедраи дипломатия ва сиёсати хориҷии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон
Дар шароити муосири ҷаҳонишавӣ, ки ҷомеаҳои миллиро равандҳои глобалӣ, сиёсати геополитикӣ ва технологияҳои иттилоотӣ фаро гирифтаанд, масъалаи таҳкими ваҳдати миллӣ барои ҳар як кишвари мустақил ба як ниёзи стратегӣ мубаддал гардидааст. Ваҳдати миллӣ ҳамчун падидаи иҷтимоӣ ва сиёсӣ, ки дар заминаи эътироф ва ҳифзи арзишҳои муштараки миллӣ, таҳаммулгароӣ, бисёрмиллатӣ ва баробарҳуқуқии шаҳрвандон ташаккул меёбад, дар сиёсати давлатӣ аҳамияти сарнавиштсоз дорад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар охири асри XX марҳалаи шадиди буҳрони сиёсӣ ва низои дохилиро паси сар кард, имрӯз ҳамчун як кишвари сулҳпарвар ва дорои сиёсати мутавозини хориҷӣ эътироф гардидааст. Ин муваффақиятҳо дар навбати аввал, ба шарофати поягузории ваҳдати миллӣ ва татбиқи принсипҳои он дар тамоми самтҳои сиёсати давлатӣ, ба вижа сиёсати хориҷӣ, ба даст омадаанд. Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари ҳимояи манфиатҳои миллӣ, ҳадафҳои васеътари миллӣ, аз ҷумла таҳкими пояҳои ваҳдат, суботи дохилӣ ва баланд бардоштани эътибори байналмилалиро дунболагири мекунад.
Ҷаҳонишавӣ, ки имкониятҳои нав барои ҳамкории иқтисодӣ ва фарҳангӣ фароҳам меорад, ҳамзамон хатари аз байн рафтани ҳувияти миллӣ ва заифшавии алоқаҳои байнифарҳангиро низ ба вуҷуд меорад. Дар чунин вазъ, сиёсати хориҷии ҳар як давлат, аз ҷумла Тоҷикистон, вазифадор аст, ки воситаи на танҳо ҳимояи манфиатҳои геосиёсӣ, балки кафолати ҳифзи ягонагии миллӣ ва таҳкими арзишҳои давлатӣ бошад.
Дар ин замина, сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба унвони як воситаи муассири дипломатӣ ва стратегӣ, нақши барҷаста дар тарғиб ва густариши арзишҳои ваҳдати миллӣ бозида, тавонистааст ба воситаи ташаббусҳои байналмилалӣ, аъзогӣ дар созмонҳои минтақавию ҷаҳонӣ ва муносибатҳои дустона бо кишварҳои хориҷӣ, на танҳо мавқеи худро дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ намояд, балки суботи дохилиро низ таҳким бахшад.
Мақолаи мазкур ба таҳлили равандҳои асосии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, нақши он дар ҳифз ва таҳкими ваҳдати миллӣ, арзёбии механизмҳои амалии ҳамгироӣ дар шароити ҷаҳонишавӣ ва муаррифии таҷрибаи дипломатияи ваҳдатгароёнаи тоҷикон бахшида шудаас
Ваҳдати миллӣ дар илмҳои муосири сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фалсафии ҷомеашиносӣ ба сифати мафҳуми калидӣ ва арзиши бунёдӣ мавриди баррасии амиқ қарор дорад. Он ифодаи волои якпорчагии ҷомеаест, ки дар он гурӯҳҳои этникӣ, иҷтимоӣ, динӣ ва фарҳангӣ дар заминаи манфиатҳои умумимиллӣ, арзишҳои муштарак ва ҳадафҳои миллӣ муттаҳид мегарданд. Ин мафҳум на танҳо ҳамчун унсури назариявӣ, балки ҳамчун рукни амалӣ ва сиёсати давлати муосир дар танзими муносибатҳои дохилии ҷамъият, ҳифзи истиқлолият ва рушди устувори миллӣ шинохта шудааст.
Аз дидгоҳи назарияи давлатдорӣ, ваҳдати миллӣ ҷузъи ҷудонопазири истиқлолияти воқеии кишвар ба шумор меравад. Он на танҳо кафолати суботи дохилӣ, балки шарти асосии нуфузу эътибори кишвар дар муносибатҳои байналмилалист. Бидуни ваҳдати миллӣ, ҳеҷ давлат наметавонад сиёсатҳои дохиливу хориҷии худро ба таври устувор ва мақсаднок татбиқ намояд.
Дар шароити таърихии Ҷумҳурии Тоҷикистон, махсусан пас аз ба итмом расидани ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997, масъалаи ваҳдати миллӣ хусусияти сарнавиштсоз пайдо кард. Истиқрори сулҳ ва имзои Созишномаи умумии сулҳ ва ризоияти миллӣ дар соли 1997 на танҳо поёни низоъро эълон намуд, балки оғози давраи нав ва устувори давлатсозиро бо рӯҳияи ваҳдатгароёна таъмин намуд. Аз ҳамон вақт ба ин ҷониб ваҳдати миллӣ ҳамчун пояи сиёсати давлатӣ ва ҳадафи стратегии сиёсати дохиливу хориҷии кишвар пазируфта шудааст.
Дар доираи сиёсатшиносии муосир, ваҳдати миллӣ ҷузъи муҳими идеологияи давлатӣ ба шумор рафта, ба ташаккули низоми устувори сиёсӣ, таъмини субот, тақвияти пояҳои демократӣ ва устувории иҷтимоӣ мусоидат менамояд. Он ҳамзамон бо мафҳумҳое чун тамомияти арзӣ, истиқлолияти миллӣ, ҳувияти сиёсӣ ва рушди устувори миллӣ зич алоқаманд аст. Аз ин рӯ, ваҳдати миллӣ на танҳо як мавқеи идеологӣ, балки як раванд ва механизмест, ки амнияти миллӣ, ҳамзистии осоишта ва ҳамгироии сиёсиро таъмин менамояд.
Дар ҷамъбаст, метавон гуфт, ки ваҳдати миллӣ, бо вуҷуди мазмуни васеъ ва ирсии худ, дар ҷаҳони муосир беш аз ҳарвақта ҳамчун меъёри давлатдории устувор ва дастовардҳои стратегии сиёсӣ зоҳир мегардад. Зеро бе таъмини ваҳдати воқеӣ, ҳеҷ як ҷомеа наметавонад ба рушди демократӣ, ҳамгироии минтақавӣ ва таъсири муассир дар сиёсатҳои ҷаҳонӣ ноил гардад.
Таҷрибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи таҳкими ваҳдати миллӣ дар замони пасоҷангӣ, яке аз намунаҳои барҷастаи барқарорсозии суботи сиёсӣ ва иҷтимоӣ тавассути механизмҳои қонуният, иродаи сиёсӣ ва ҳидояти стратегӣ ба шумор меравад. Ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997, ки реша дар ихтилофи сиёсиву идеологӣ ва заъфи ниҳодӣ дошт, на танҳо сохторҳои давлатӣ ва ҳаёти иқтисодиро фалаҷ сохт, балки пояҳои якпорчагии иҷтимоиро низ ноустувор гардонид. Ин буҳрони фарогир барои ҷомеаи Тоҷикистон дарси таърихӣ гардид, ки бе ваҳдат, таҳаммулпазирӣ ва ризоияти сиёсӣ наметавон субот ва пешрафтро таъмин намуд.
Имзои Созишномаи умумии сулҳ ва ризоияти миллӣ 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва нуқтаи ибтидоии марҳилаи нави сиёсӣ гардид, ки бо дарназардошти омӯзиши омилҳои муноқиша ва таҳкими заминаҳои ҳамзистии осоишта ба амал бароварда шуд. Ин созишнома ҳамчун ҳуҷҷати дорои аҳамияти конститутсионӣ ва стратегӣ, ҳадафмандона ба ташкили шакли нави давлатдорӣ, мукаммалгардонии фазои ҳуқуқӣ ва татбиқи равандҳои ваҳдатгароёна мусоидат кард.
Дар ин замина, роҳбарияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, таҳти сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо пайгирии мақсаднок, ташаккули сиёсат ва фалсафаи ваҳдатро ҳамчун ҷузъи муҳими стратегияи миллии рушд роҳандозӣ намуд. Бозсозии сохторҳои идорӣ, таҳкими ҳокимияти қонун, барқарорсозии амният ва таҳкими идоракунии иҷтимоӣ ҳамчун зинаҳои амалии татбиқи сиёсати ваҳдатпазир ба ҳисоб мерафтанд.
Дар асоси консепсияи миллии ваҳдат, як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ қабул гардиданд, аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ваҳдати миллӣ», барномаҳои рушди иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, ҳамчунин ҷашнгирии Рӯзи ваҳдати миллӣ ҳамчун рукни рамзӣ ва ифтихори сиёсӣ ҷорӣ карда шуд. Ин ҳама иқдомҳо на танҳо ба таҳкими ҳувияти миллӣ ва ифтихори ватандорӣ мусоидат намуданд, балки заминаи иҷтимоиву равонии ваҳдатро устувор сохтанд.
Мусоидат ба рушди баробар ва мутаносиби минтақаҳо, дастгирии гурӯҳҳои осебпазир, фароҳам овардани имкониятҳои баробар дар соҳаи маориф, тандурустӣ ва дастрасӣ ба захираҳои иқтисодӣ, дар маҷмӯъ, ба коҳиши нобаробарии иҷтимоӣ ва эҳёи адолати иҷтимоӣ ҳамчун пояи ваҳдат мусоидат намуданд. Инчунин, ҳифз ва эҳёи арзишҳои суннатии тоҷикон, таблиғи фарҳанги таҳаммулпазирӣ ва муколама, ва такмили худшиносии миллӣ тавассути муассисаҳои илмӣ ва маърифатӣ, нақши муассир бозиданд.
Ҷомеаи шаҳрвандӣ, аз ҷумла воситаҳои ахбори омма, ташкилотҳои ҷавонон, иттиҳодияҳои касбӣ ва ниҳодҳои фарҳангӣ, ба ҳайси шарики стратегии давлат дар густариши фазои ваҳдатгароёна иштирок намуданд. Татбиқи барномаҳои тарбиявӣ, маърифатӣ ва таблиғии муҳтавои ваҳдат, аз тариқи расонаҳои давлатӣ ва ғайридавлатӣ, донишгоҳҳо ва марказҳои илмӣ, фаҳмиши умумимиллӣ ва масъулияти шаҳрвандиро дар роҳи пойдории ваҳдат таҳким бахшиданд.
Дар маҷмуъ, таҷрибаи Тоҷикистон нишон медиҳад, ки таҳкими ваҳдати миллӣ як раванди мураккабу пайдарпай аст, ки талаботи иродаи сиёсӣ, баробарии иҷтимоӣ, мушорикати фаъолонаи ҷомеа ва дипломатияи ваҳдатгароёнаро тақозо мекунад. Ин таҷриба имрӯз метавонад ҳамчун як шакли нодири барқарорсозии ваҳдат дар кишварҳои пасоихтилофӣ ва бисёрмиллатӣ мавриди омӯзиш ва пайравӣ қарор гирад.
Сиёсати хориҷӣ ҳамчун ҷанбаи калидии фаъолияти давлатдорӣ, на танҳо ифодаи манфиатҳои стратегии давлат дар арсаи байналмилалӣ, балки абзори муҳими таъсиргузор ба низоми суботи дохилӣ ва таҳкими ваҳдати миллӣ маҳсуб меёбад. Аз дидгоҳи назариявии сиёсати муқоисавӣ, амалиёти хориҷӣ дар шароити ҷаҳонишавӣ метавонад ҳамчун омили ҳамгироӣ ё таҷзиякорӣ дар фазои иҷтимоӣ ва сиёсӣ арзёбӣ гардад. Аз ин лиҳоз, барои кишварҳои рӯ ба рушд, махсусан барои ҷомеаҳои пасоихтилофӣ, дипломатияи хориҷӣ нақши муассир дар тафсири арзишҳои миллӣ, ҳифзи ҳувияти сиёсӣ ва таҳкими ифтихори ватандорӣ мебозад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки баъди пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ба як марҳилаи мураккаби гузариши сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ ворид шуд, сиёсати хориҷии худро бо назардошти афзалиятҳои дохилӣ ва ниёзҳои рушди устувор таҳия намуд. Дар ин раванди давлатсозӣ, сиёсати хориҷӣ на танҳо ҳамчун механизми таъмини амният ва суботи минтақавӣ, балки ҳамчун такягоҳи стратегии таҳкими ваҳдати миллӣ хизмат намуд.
Ҳадафи асосии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити истиқлолият, таъмини суботи дохилӣ ва амнияти миллӣ буда, тавассути густариши равобити дипломатӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва амниятӣ бо кишварҳои ҷаҳон, пиёда мегардад. Ин сиёсат бо истифода аз абзорҳои сиёсати “Дарҳои кушода”, ҳамгироии минтақавӣ ва ташаббусҳои глобалӣ, ба ҷаҳониён симои Тоҷикистонро ҳамчун кишвари сулҳпарвар, ваҳдатгаро ва ташаббускор муаррифӣ намуд.
Ширкати фаъоли Тоҷикистон дар созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили СММ, СААД, СҲШ ва ИДМ, заминаи васеи амалӣ барои пиёдасозии дипломатияи ваҳдатгароёна фароҳам овард. Тоҷикистон тавассути ин ниҳодҳо на танҳо тавонист ҳамкорӣ дар бахшҳои иқтисодӣ, амниятӣ ва башардӯстро таҳким бахшад, балки таҷрибаи хоси сулҳ ва ваҳдати миллии худро ба ҷомеаи ҷаҳонӣ пешниҳод кард. Ин раванд, ба таври ғайримустақим, ҳисси ифтихори миллӣ ва боварии шаҳрвандонро ба давлат афзун намуда, заминаи устувори якпорчагии миллӣ гардид.
Ҷанбаи муҳими сиёсати хориҷии Тоҷикистон, ташаббусҳои байналмилалии Президенти кишвар мебошад, ки аксари онҳо хусусияти ваҳдатофарӣ ва сулҳҷӯёна доранд. Аз ҷумла, ташаббусҳо дар соҳаи истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ, мубориза бо ифротгароӣ ва терроризм, тағйирёбии иқлим ва амнияти озуқаворӣ, на танҳо ба болоравии нуфузи Тоҷикистон мусоидат намуданд, балки дар таҳкими ифтихори миллӣ ва ҳувияти сиёсӣ таъсири амиқ гузоштанд.
Инчунин, ҳамкорӣ бо кишварҳои қабулкунандаи муҳоҷирони тоҷик, хусусан Федератсияи Россия, тавассути муколамаи дипломатӣ, имзои созишномаҳои дуҷониба ва ҳимояи ҳуқуқии шаҳрвандон, ба коҳиши таҳдидҳои иҷтимоӣ ва таҳкими робитаи диаспора бо Ватан мусоидат намудааст. Ин раванд дар ташаккули ҳисси ватандӯстӣ ва таҳкими ваҳдати маънавии муҳоҷирони корӣ аҳамияти муҳими стратегӣ дорад.
Бояд таъкид кард, ки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо татбиқи лоиҳаҳои зерсохторӣ ва иқтисодии фаромиллӣ, аз қабили CASA-1000, роҳи оҳани Тоҷикистон–Афғонистон–Эрон ва дигар тарҳҳо низ ба рушди минтақаҳои дурдаст, коҳиши камбизоатӣ ва рушди иқтисоди иҷтимоӣ мусоидат намуда, омили таъсиргузор ба суботи дохилӣ ва ваҳдати миллӣ гардидааст.
Дар маҷмӯъ, сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун ҷузъи ҷудонашавандаи сиёсати давлатӣ, бо мақсади таҳкими фазои ваҳдат, ҳифзи манфиатҳои стратегӣ ва баланд бардоштани сатҳи ҳамбастагии миллӣ татбиқ мегардад. Дипломатияи ваҳдатгароёна, ки бар пояи тафаккури сулҳпарварӣ, ҳамкории судманд ва эҳтироми манфиатҳои тарафайн асос ёфтааст, метавонад ҳамчун як шакли муваффақ барои кишварҳои дигар низ арзёбӣ гардад.
Ташаббусҳои байналмилалӣ дар шароити муосири ҷаҳон, ки фазои сиёсӣ ва амниятии кишварҳоро таҳти таъсири равандҳои глобалӣ қарор додаанд, ҳамчун механизми муҳими татбиқи сиёсати хориҷӣ ва муаррифии арзишҳои миллии давлатҳо хизмат мекунанд. Барои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки таҷрибаи мураккаби таърихиро дар пасманзари ҷанги шаҳрвандӣ аз сар гузаронидааст, ташаббусҳои байналмилалӣ на танҳо воситаи боло бурдани нуфузи кишвар дар сатҳи байналмилалӣ, балки абзори муҳимми таҳкими ваҳдати миллӣ низ ба шумор мераванд.
Дар заминаи сиёсати хориҷии Тоҷикистон, ташаббусҳои байналмилалӣ, хусусан бо ташаббус ва роҳнамоии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо муҳтавои сулҳпарварона ва ваҳдатофарона роҳандозӣ мегарданд. Ин ташаббусҳо аксар вақт масоили ҳаётан муҳими башариро фаро мегиранд, аз қабили: истифодаи оқилонаи захираҳои об, тағйирёбии иқлим, мубориза бо терроризм ва ифротгароӣ, амнияти озуқаворӣ ва рушди устувор. Чунин мавқеи принсипнок ва мутамарказ, Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари ташаббускор ва масъули глобалӣ муаррифӣ намудааст.
Яке аз ҷанбаҳои муҳими ин ташаббусҳо, таъсири онҳо ба суботи дохилӣ ва таҳкими пояҳои ваҳдати миллӣ мебошад. Масалан, иқдомҳо дар соҳаи об — аз қабили даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт» (2005–2015), Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об (2013), даҳсолаи дуюм «Об барои рушди устувор» (2018–2028) ва ҳамзамон моҳи декабри соли 2022 Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар иҷлосияи 77-уми худ Қатъномаи «Соли 2025 — Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо»-ро, ки аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбарӣ шуда буд, якдилона қабул кард. Дар баробари дарёфти пуштибонии ҷомеаи ҷаҳонӣ, дар дохили кишвар заминаи рушди инфрасохтор, беҳбудии сатҳи зиндагии мардум ва таҳкими иттиҳоди иҷтимоиро фароҳам овардаанд. Ин гуна натиҷаҳо ба коҳиши нобаробарӣ, афзоиши дастрасии баробар ба захираҳо ва болоравии эҳсоси ҳамбастагӣ мусоидат мекунанд.
Иқдомҳои дигар, ки ба муқовимат бо экстремизм ва таҳдидҳои амниятӣ равона шудаанд, аз ҷумла иштироки фаъол дар муборизаи байналмилалӣ бо терроризм, таблиғи фарҳанги таҳаммулпазирӣ ва муколамаи тамаддунҳо, заминаи муҳим барои таҳкими ҳувияти миллӣ ва пешгирии радикализатсияи ҷавонон мебошанд. Ин раванд бо усули дипломатияи нарм, ҳамзамон бо истифода аз воситаҳои фарҳангӣ ва маърифатӣ, ба таври бевосита ваҳдати сиёсӣ ва маънавии кишварро таҳким мебахшад.
Ғайр аз ин, Тоҷикистон тавассути ташаббусҳои фарҳангии худ дар сатҳи минтақавӣ ва байналмилалӣ, аз қабили баргузории Форуми об, Конфронсҳои байналмилалӣ оид ба мубориза бо таҳдидҳои глобалӣ, ва пешниҳоди ҳалли мушкилоти трансмиллӣ, арзишҳои суннатии фарҳанги миллӣ, дипломатияи ваҳдатгароёна ва таҷрибаи сулҳи худро ба ҷаҳон муаррифӣ мекунад. Ин ҳама боиси баланд гардидани ифтихори миллӣ, эҳёи худшиносии шаҳрвандӣ ва афзоиши эътимод ба низоми давлатдорӣ мегардад.
Ҳамчунин, иштирок ва пуштибонии созмонҳои байналмилалӣ аз ташаббусҳои Тоҷикистон дар шакли сармоягузорӣ, кӯмакҳои техникӣ ва машваратӣ, имкониятҳои рушди иҷтимоӣ ва иқтисодиро васеъ намуда, шароити мусоиди зиндагиро дар минтақаҳои гуногуни кишвар фароҳам меоранд. Ин натиҷаҳо ба устувории иҷтимоӣ ва ҳамгироии миллӣ ҳамчун заминаи ваҳдати миллӣ саҳми назаррас мегузоранд.
Дар ҷамъбаст, ташаббусҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон, бо мазмуни умумибашарӣ ва дарунмояи миллии худ, ҳамчун василаи дипломатияи нарм ва абзори таҳкими суботи дохилӣ хизмат мекунанд. Онҳо омили барҷастаи ташаккули фазои ваҳдати миллӣ буда, на танҳо эътибори кишварро дар арсаи байналмилалӣ боло мебаранд, балки заминаи устувори ҳамбастагии иҷтимоӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳувияти муштараки миллиро дар дохили кишвар таъмин менамоянд.
Ҷаҳони муосир дар муқоиса бо давраҳои қаблӣ бо тавсеаи бесобиқаи равандҳои глобалӣ, ҳамгироии фаромиллӣ ва афзоиши чолишҳои нави стратегӣ фарқ мекунад. Тағйироти амиқи сиёсиву амниятӣ, ҷанбаҳои мураккаби геополитикӣ ва вусъати таҳдидҳои трансмиллӣ фазои субот ва якпорчагии миллии кишварҳоро зери суол мебарад. Дар чунин замина, давлатҳои миллӣ, бахусус кишварҳои рӯ ба рушд ва минтақаҳои ҳассоси геосиёсӣ, вазифадоранд барои ҳифзи ваҳдати миллӣ ва суботи дохилӣ дипломатияро на танҳо ҳамчун воситаи сиёсати хориҷӣ, балки ҳамчун абзори стратегӣ дар самти устувории дохилӣ истифода баранд.
Мушкилотҳои муосир хусусияти комплексӣ доранд ва беш аз пеш дар сатҳи фаромиллӣ зуҳур менамоянд. Аз ҷумла, паҳншавии мафкураҳои ифротгароёна, терроризм, ҷинояткории киберӣ, муноқишаҳои минтақавӣ, тағйирёбии иқлим, нобаробарии иҷтимоӣ ва муҳоҷирати иҷборӣ аз зумраи таҳдидҳои воқеӣ мебошанд, ки метавонанд заминаҳои ваҳдати миллиро суст ва муҳити иҷтимоиро ноором созанд. Дар чунин шароит, зарурати татбиқи шакли нави дипломатия — дипломатияи ваҳдатгароёна, ба миён меояд, ки моҳияти он аз ҳимоя ва тарғиби арзишҳои ваҳдат, таҳаммулпазирӣ, субот ва якпорчагӣ иборат аст.
Дипломатияи ваҳдатгароёна ҳамчун консепсияи амалии сиёсати хориҷӣ, бар пояи ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ, эҳтироми мутақобила, пуштибонии сулҳ, ҳалли ҳамдигарфаҳмоёнаи ихтилофот ва муаррифии фарҳанги миллӣ устувор мегардад. Ин навъи дипломатия бо истифода аз абзорҳои нарм – фарҳанг, маориф, иттилоот, муколамаи тамаддунҳо ва робита бо диаспораҳо дар баробари сиёсати анъанавии давлатӣ амал мекунад. Он ба ҳифзи манфиатҳои миллӣ мусоидат намуда, фазои эътимоди дохилӣ ва суботи ҷамъиятиро таҳким мебахшад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин замина таҷрибаи муайян ва арзишманд дорад. Сиёсати хориҷии он, ки бо ташаббусҳои байналмилалӣ дар соҳаи об, амният, мубориза бо экстремизм ва мусоидат ба муколамаи тамаддунҳо тавъам аст, заминаи зарурӣ барои татбиқи дипломатияи ваҳдатгароёна фароҳам овардааст. Баромадҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи СММ, ташаббусҳои глобалии рушди устувор ва иштироки фаъоли кишвар дар созмонҳои байналмилалӣ гувоҳи иштироки хирадмандонаи Тоҷикистон дар таҳкими низоми ҷаҳонии ҳамзистии осоишта мебошанд.
Ин гуна иқдомҳо боиси болоравии ҳисси масъулияти миллӣ дар ҷомеа, рушди худшиносӣ, ҳифзи арзишҳои миллӣ ва тақвияти ваҳдати дохилӣ мегарданд. Ҳамзамон, муаррифии таҷрибаи сулҳсозии тоҷикон дар сатҳи байналмилалӣ на танҳо симои мусбати кишварро устувор месозад, балки моделҳои амалии ваҳдатро барои дигар кишварҳои минтақа ва ҷаҳон низ пешниҳод мекунад.
Дар натиҷа, буҳронҳои муосир на фақат таҳдид, балки имкон низ ҳастанд, барои ташаккули шаклҳои наву созандаи муносибатҳои байналмилалӣ, ки бар пояи ваҳдат ва суботи дохилӣ устувор шудаанд. Дипломатияи ваҳдатгароёна, агар бо сиёсатҳои дохилии инсонмеҳвар, ислоҳоти иҷтимоӣ ва рушди фарҳанг ҳамоҳанг шавад, метавонад ба як усули стратегии нав барои давлатдорӣ табдил ёбад.
Дар шароити тағйирёбандаи ҷаҳонӣ ва зиёдшавии хатарҳои трансатсионалӣ, сиёсати хориҷӣ бояд аз нуқтаи назари мудофиа ва рушди арзишҳои дохилӣ арзёбӣ шавад. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо истифодаи муассири дипломатияи ваҳдатгароёна, метавонад ваҳдати миллиро на танҳо ҳифз, балки таҳким бахшида, ба як намунаи муваффақи ҳамоҳангсозии сиёсати хориҷӣ ва сиёсатҳои иҷтимоӣ табдил ёбад. Дар чунин ҳолат, ваҳдат на фақат ҳамчун шиор, балки ҳамчун сиёсат, фарҳанг ва воситаи пойдории миллат амал хоҳад кард.
Дар шароити муосири ҷаҳонишавӣ, ки бо тавсеаи равандҳои трансмиллӣ, фишорҳои иттилоотӣ, таҳдидҳои амниятӣ ва рақобатҳои шадиди геополитикӣ тавсиф меёбад, масъалаи таҳкими ваҳдати миллӣ дар назди давлатҳо ба ҳайси вазифаи стратегии аввалиндараҷа қарор гирифтааст. Таҷрибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар даҳсолаи охир ҳамчун кишвари дорои сулҳи пойдор ва низоми мутавозини сиёсӣ шинохта шудааст, нишон медиҳад, ки сиёсати хориҷӣ метавонад на танҳо воситаи ҳимояи манфиатҳои миллии беруна, балки механизми муассири таҳкими якпорчагии миллӣ ва суботи дохилӣ бошад.
Сиёсати хориҷии Тоҷикистон, ки бар асоси принсипҳои сулҳпарварӣ, ҳамкории мутақобилан судманд, ҳамзистии осоишта ва ҳифзи манфиатҳои миллӣ ташаккул ёфтааст, дар равандҳои таҳкими ваҳдати миллӣ нақши калидӣ бозидааст. Тавассути ташаббусҳои созанда дар сатҳи байналмилалӣ, ширкат дар созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, дипломатияи нарм, табодули фарҳангӣ, дастгирии диаспора ва муҳоҷирон, Тоҷикистон тавонистааст на танҳо мавқеи худро дар арсаи ҷаҳонӣ тақвият бахшад, балки арзишҳои миллӣ, худшиносии ватандорӣ ва суботи иҷтимоиро дар дохили кишвар низ таҳким диҳад.
Дар натиҷа, сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун абзори муассири стратегӣ, дар муттаҳид сохтани қишрҳои гуногуни иҷтимоӣ, тақвияти ҳувияти миллӣ ва пешгирии таҳдидҳои дохилию хориҷӣ нақши муассир ва созанда бозидааст. Дипломатияи ваҳдатгароёна, ки бар пояи эҳтиром ба арзишҳои миллӣ, ҳифзи истиқлолият ва рушди мутавозин қарор дорад, бояд дар маркази таваҷҷуҳи сиёсати давлатӣ боқӣ монад. Танҳо тавассути ҳамоҳангсозии оқилонаи сиёсати хориҷӣ ва сиёсати иҷтимоӣ метавон ваҳдати миллиро ҳамчун рукни устувори давлатдорӣ дар шароити пурпечутоби ҷаҳони муосир ҳифз ва тақвият бахшид.
Адабиёт
- Буриев М. Three Modes of Tajikistan’s Foreign Policy. — Bishkek: Crossroads Central Asia / Hollings Center for International Dialogue, 2020. — Crossroads Policy Brief No. 5‑20. — 12 c.
- Закон Республики Таджикистан от 22 мая 1998 г. «О праздничных днях». — Душанбе: Нормативная база, 1998. — Ст. 27.
- Карис А. Глобальные изменения климата как усилитель конфликтных факторов: экологический, социальный и миграционный аспекты // Состояние мира. — 2021. — № 14. — С. 112–126.
- Матвеева А. The Perils of Emerging Statehood: Civil War and State Reconstruction in Tajikistan. Working Paper No.46. — London: Crisis States Research Centre, 2005. — 63 с
- Назаров И.М. Культурная дипломатия Республики Таджикистан в условиях глобализации: опыт, вызовы и перспективы // Журнал международных исследований Центральной Азии. — 2023. — № 4. — С. 88–96. — URL: https://centralasiastudiesjournal.tj/articles/nazarov-cultural-diplomacy-2023.pdf (дата обращения: 12.06.2025).
- Цыганков П. А. Теория международных отношений. — М.: Гардарики, 2003. — 368 с.
- Шарипов А. Роль международных посредников в процессе мирного урегулирования конфликта в Таджикистане // Вестник МГУ. Серия 25. Международные отношения и мировая политика. — 2010. — № 1. — С. 110–120.
- Этносоциология // Российская социологическая энциклопедия. — Под ред. Г. В. Осипова, 1998; А. Г. Дугин, 2011.
- Abbas Z., Kalim I., Malik M. CASA‑1000: Its Potential for Regional Trade and Development. // Global Political Review. — Vol. IV, No III, Sommer 2019. — P. 39–48
- International Decade for Action, Water for Life, 2005–2015: резолюция GA A/RES/58/217 от 23 декабря 2003 г. // UN‑Water. — 2003. — URL: https://www.un.org/waterforlifedecade (дата обращения: 15.06.2025) wateractiondecade.org+9unwater.org+9unescap.org+9 International Year of Water Cooperation, 2013: резолюция GA A/RES/65/154 // UN‑Water. — 2010. — URL: https://www.un.org/en/observances/water-cooperation-year (дата обращения: 15.06.2025) . International Decade for Action, Water for Sustainable Development, 2018–2028: резолюция GA A/RES/71/222 от 21 декабря 2016 г. // UN‑Water. — 2016. — URL: https://www.un.org/waterforlifedecade (дата обращения: 15.06.2025) unwater.org+8en.wikipedia.org+8en.wikipedia.org+8. GA Resolution A/RES/77/158 «International Year of Glaciers’ Preservation, 2025», принята 14 декабря 2022 г., по инициативе Республики Таджикистан. — URL: https://digitallibrary.un.org/record/3998543 (дата обращения: 15.06.2025). water-climate-coalition.org+8digitallibrary.un.org+8 digitallibrary.un.org+8 “The International Year of Glaciers’ Preservation (IYGP 2025)” // Cryosphere.TJ. — 2025. — URL: https://cryosphere .tj/2025-international-year-of-glacier-preservation (дата обращения: 15.06.2025
- Kerubo C. The Impact of Globalization on Cultural Identity // International Journal of Philosophy. — Vol. 3, No. 4. — 2024. — Pp. 58–72
- MFA Tajikistan. Concept of the Foreign Policy of the Republic of Tajikistan. — Dushanbe: MFA, 2013. — Online resource. URL: https://mfa.tj/en/washington/view/988/concept-of-the-foreign-policy-of-the-republic-of-tajikistan (дата обращения: 15.06.2025)
- National unity // ScienceDirect Topics. — 2025. — URL: https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/national-unity (дата обращения: 15.06.2025).
- Rizoën Sh. Modern Foreign Policy Priorities of Tajikistan // Central Asia’s Affairs. – 2021. – №1. – С. 34–45.
