Тағойализода Қ. – донишҷӯи курси 2-юми ихтисоси муносибатҳои байналхалқӣ (23-010100), аъзои маҳфили “Клуби дипломатиҳои ҷавон”-и кафедраи дипломатия ва сиёсати хориҷӣ
Созмони умумиҷаҳонии савдо (СУС) як созмони байналмилалие аст, ки барои танзим ва мусоидат ба тиҷорати ҷаҳонӣ таъсис ёфтааст. Он соли 1995 дар шакли имрӯза таъсис ёфта, вориси Ассотсиатсияи умумӣ оид ба тарофа ва тиҷорат (GATT) мебошад.СУС ҳамчун як форум барои муҳокима ва қабули қоидаҳои савдо байни кишварҳо хизмат мекунад. Он барои ҳалли баҳсҳои тиҷоратӣ, баррасии масъалаҳои ташкили сиёсати тиҷоратӣ ва гузаронидани даври гуфтушунидҳои тиҷорати байналмилалӣ замина фароҳам меорад. Мақсади асосии СУС эҷоди низоми кушода ва пешбинишавандаи савдои байналмилалӣ мебошад, ки ба рушди иқтисодӣ ва некӯаҳволии тамоми аҳолии сайёра мусоидат мекунад.
Принсипҳое, ки СУС бар асоси он таъсис ёфтааст, аз риояи меъёрҳои байнлмилалии тиҷорат иборат аст. Яке аз чунин принсипҳо “Most favoured nation” аст, ки маънои пешниҳоди шартҳои имтиёзнок ба тамоми давлатҳои аъзо мисли давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон мебошад. Инчунин принсипи муҳим муомилоти миллӣ мебошад, ки аз давлатҳо талаб мекунад, ки ба ҳама навъи молҳои хориҷӣ ҳамгуна муносибат кунанд.
СУС дар пешбурди тиҷорати озод ва одилона, коҳиш додани монеаҳои тарофавӣ ва ғайритарофавӣ, муқаррар намудани қоидаҳои моликияти зеҳнӣ, ҳифзи муҳити зист ва ғайра нақши муҳим мебозад. Ҳамкорӣ бо СУС ба давлатҳо имкон медиҳад, ки дар иқтисоди ҷаҳонӣ дар асоси қоида ва талаботҳои одилона иштирок кунанд.
Ҷумҳурии Тоҷикистон 2 марти соли 2013 узви СУС шуд. Ин барои давлат икдоми мухиме буд, ки пешомаду имкониятхои нав мекушояд.Узвият ба СУС Ҷумҳурии Тоҷикистонро муваззаф мекунад, ки қоидаҳо ва ӯҳдадориҳои муайянеро риоя кунад, ки ба таъмини фазои боз ҳам пешгӯишавандаи тиҷорат мусоидат мекунанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон бояд сиёсат ва қонунгузории тиҷоратии худро мутобиқи талаботҳои СУС мутобиқ созад. Ин аз байн бурдани чораҳои табъизи нисбати молҳои алоҳида, кам кардани боҷҳои гумрукӣ, таъсиси механизмҳои шаффоф ва муассири танзими тиҷорат ва ғайраро дар бар мегирад.
Инҷо якқатор бартариҳои асосии узвияти Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба СУС ишора кардан лозим аст:
1. Дастрасӣ ба бозорҳои байналмилалӣ: узвият дар СУС ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки маҳсулоти худро ба бозорҳои байналмилалӣ озодона содир кунад. Ин ба афзоиши ҳаҷми савдо ва ҷалби имкониятҳои нав барои рушди иқтисоди кишвар мусоидат мекунад.
2. Ҳимояи манфиатҳои тиҷоратӣ: Тоҷикистон ҳамчун узви СУС ҳақ дорад манфиатҳои тиҷоратии худро ҳимоя кунад. Дар сурати ба миён омадани баҳсҳои тиҷоратӣ бо дигар аъзои созмон имкон пайдо мешавад, ки механизми ҳалли баҳсҳои СУС барои таъмини адолат ва риояи қоидаҳои тиҷорати байналмилалӣ истифода шавад.
3. Баланд бардоштани сатҳи ҷалби сармоягузорӣ: узвияти СУС барои ҷалби сармояи хориҷӣ шароити мусоид фароҳам меорад. Қоида ва меъёрҳои умумии созмон ба беҳтар шудани фазои сармоягузорӣ дар Тоҷикистон ва афзоиши эътимоди сармоягузорони хориҷӣ ба кишвар мусоидат мекунанд.
Ин ӯҳдадориҳо ва бартариҳо дар ҳамкорӣ бо СУС омили муҳимми рушди иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва устувор гардидани мавқеъи он дар арсаи байналмилалӣ мебошад.
Раванди шомилшавии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба СУС тӯлонӣ буд ва иҷрои баъзе шартҳо ва ислоҳотро тақозо мекард. Дар ин ҷо шарҳи раванди пайвастшавии кишвар ба ин созмон аст:
1. Ариза ва пешниҳоди ҳуҷҷатҳо: Соли 1994 Тоҷикистон барои узвият дар СУС аризаи расмӣ пешниҳод кард. Пас аз он кишвар раванди пайвастанро оғоз карда, иқтисод, сиёсати тиҷоратӣ ва қонунгузории худро такмил дод ва инчунин маълумот ва ҳуҷҷатҳои мухталиферо, ки барои таҳлил дар ҷараёни гуфтушунид заруранд, ба комиссяи созмон пешниҳод намуд.
2. Баррасии ҳуҷҷатҳои корӣ: СУС сиёсати иқтисодӣ ва қонунгузории Тоҷикистонро дар самти тиҷорати хориҷӣ, инчунин мутобиқати онҳоро ба меъёрҳои СУС арзёбӣ кард. Ин таҳлили сиёсати тиҷорат, қонунгузории тиҷорат, қоидаҳо ва меъёрҳои боҷҳо ва тарофаҳои гумрукӣ, сармоягузорӣ дар самти дастгирии соҳаҳои кишоварзиро дар бар мегирифт.
3. Давраҳои музокирот: Тоҷикистон бо аъзои СУС давраҳои гуфтушунид баргузор намуд, ки дар рафти он шартҳои шомилшавӣ ва ислоҳоти зарурии соҳаҳои иқтисоду тиҷорат баррасӣ шуданд. Дар ин музокирот масоили марбут ба паҳлӯҳои мухталифи тиҷорат, аз ҷумла дастрасӣ ба бозор, боҷҳои гумрукӣ, қоидаҳои содирот ва воридоти молҳо, моликияти зеҳнӣ ва ғайра баррасӣ шуданд.
4. Ислоҳот ва ҳамоҳангсозӣ: Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳангоми шомилшавӣ ба қонунгузории худ тағйирот ворид кард, ислоҳоти сиёсати тиҷоратиро ба амал овард ва қоидаву муқаррароти савдои хориҷии худро бо қоидаҳои СУС мутобиқ намуд. Татбиқи ин дигаргуниҳо ва ислоҳот заҳмати зиёд ва вақти муайянро талаб мекард.
5. Дохилшавӣ ва узвият: Пас аз анҷоми ҳама давраҳои зарурии музокирот ва иҷрои талаботҳои созмон, Ҷумҳурии Тоҷикистон барои пайвастан ба СУС даъват карда шуд. 2 марти соли 2013 Тоҷикистон узви комилҳуқуқи ин созмон гардид.
Бояд қайд кард, ки раванди шомилшавии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба СУС як раванди тӯлонӣ ва баъзан мураккаб буда, талабот ва ислоҳоти зиёдеро дар пай дошт. Бо вуҷуди ин, вақте ки кишвар узви ин созмон шуд, он ба имтиёзҳо ва имкониятҳои сершумор барои иқтисодиёт ва тиҷорати хориҷии худ дастрасӣ пайдо намуд.
Дар давраи шомилшавии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба СУС гуфтушунидҳо гузаронида шуда, созишномаҳо баста шуда, ислоҳот ҷиҳати мутобиқат ба стандартҳои СУС амалӣ карда шуданд. Дар ин ҷо баъзе аз онҳо ишора карда мешавад:
1. Коҳиш додани боҷи гумрукӣ: Тоҷикистон дар чаҳорчӯби музокирот розӣ шуд, ки боҷи гумрукӣ барои колоҳои воридотӣ тадриҷан кам карда шавад. Ҳадафи ин таъмини дастрасии бештар кушода ва пешбинишаванда ба бозорҳо, мусоидат ба тиҷорати озод ва рушди иқтисодӣ мебошад.
2. Ислоҳоти кишоварзӣ: Дар ҷараёни музокирот Тоҷикистон дар сиёсати кишоварзии худ низ ислоҳот анҷом дод. Ба ин роҳ пешниҳод намудани имтиёзот ба соҳаи кишоварзӣ ва фароҳам овардани фазои одилона барои кишоварзон ва истеҳсолкунандагони бахшҳои алоҳидаи соҳа дохил мешуд.
3. Ҳифзи моликияти зеҳнӣ: СУС ҳифзи моликияти зеҳниро дар кишвар талаб намуд. Дар раванди шомилшавӣ Тоҷикистон барои таҳкими низоми ҳифзи ҳуқуқи муаллифӣ, патентҳо ва тамғаҳои молӣ мутобиқи талаботи СУС чораҳои зарурӣ андешида шуд.
4. Дастрасӣ ба бозор ва қоидаҳои воридот ва содирот: Тоҷикистон дар раванди шомилшавӣ ба ин созмон розӣ шуд, ки дастрасӣ ба бозори дохилӣ ва қоидаҳои воридот ва содироти молҳоро озод эълон намояд. Ин ба тиҷорати озод ва одилона мусоидат намуда, аз рақобати ғайриодилона муҳофизат мекунад.
Ин ислоҳот ва тақйирот барои ба вуҷуд овардани фазои боз ва пешбинишавандаи савдо дар Тоҷикистон мусоидат намуда, ба рушди иқтисоди он мусоидат намуда, мавқеъашро дар арсаи байналмилалӣ мустаҳкам намуд. Узвияти СҶТ барои Тоҷикистон имкониятҳои навро барои иштироки фаъолона дар тиҷорати байналмилалӣ ва фароҳам овардани фазои мусоиди сармоягузорӣ фароҳам меорад.
Мутобиқати талаботҳои СУС ба Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор бартариҳо ва имтиёзҳо дода мешаванд.
Аз ҷумла, узвият дар СУС ба Тоҷикистон дастрасии бозорҳо ва пешгӯишаванда ба бозорҳои байналмилалӣ медиҳад. Ин ба ширкатҳои тоҷикӣ имкон медиҳад, ки озодона маҳсулоти худро содир кунанд ва ҳамчунин молу фанновариҳои заруриро ворид кунанд. Васеъ кардани бозорҳои содирот ба афзоиши ҳаҷми тиҷорат ва ҷалби имкониятҳои нав барои рушди иқтисоди кишвар мусоидат мекунад.
Хулоса, Тоҷикистон бинобар узвият дар СУС вазифадор аст, ки қоида, меъёр ва расмиёти муқарраршудаи СУС-ро эҳтиром ва риоя кунад. Ин барои соҳибкорон, сармоягузорон ва субъектҳои иқтисодӣ муҳити шаффофтар ва пешгӯишавандаи тиҷоратро фароҳам меорад. Ин пешгӯӣ ба коҳиш додани хатар ва афзоиши эътимод мусоидат мекунад, ки сармоягузории хориҷиро ҳавасманд мекунад ва ба рушди муносибатҳои дарозмуддати тиҷоратӣ имкон медиҳад.
Узвияти СУС ба коҳиш додани монеаҳои тарофавӣ ва ғайритарифӣ дар тиҷорати байналмилалӣ мусоидат мекунад. Ин маънои онро дорад, ки Тоҷикистон метавонад бо нархи арзон коло ворид кунад ва аз доираи васеи молу хидматрасонии воридотӣ интихоб кунад. Паст кардани монеаҳо инчунин хароҷоти истеҳсолкунандагони маҳаллиро коҳиш медиҳад ва ба онҳо имкон медиҳад, ки дар бозори байналмилалӣ рақобатпазир бошанд.
Мутобиқати СУС ба фароҳам овардани муҳити мусоиди тиҷорат, ки метавонад рушди иқтисодиро ҳавасманд кунад. Режими савдои кушод ва озоди марбут ба узвият дар СУС ба рушд ва диверсификатсияи иқтисоди Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷалби сармоя ва таъсиси ҷойҳои нави корӣ мусоидат мекунад.
Дохил шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон ба СУС барои рушди иқтисоди кишвар, ислоҳоти бахшҳои иқтисодиёт, воридсозии иқтисоди сабз, технология ва усулҳои инноватсионии истеҳсолот ва тавсеаи робитаҳои тиҷорати байналмилалӣ фазои мусоид фароҳам меорад. Ин ҳолат барои афзоиши содирот, рушди инфрасохтор ва ҷалби сармояи хориҷӣ имкониятҳои нав фароҳам меорад.
